KARAR 2467 - BM KADIN, BARIŞ VE GÜVENLİK AJANDASINDAKİ SON GELİŞME

KARAR 2467 - BM KADIN, BARIŞ VE GÜVENLİK AJANDASINDAKİ SON GELİŞME 

Tuba Nilüfer UĞUR

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi ilki 2000 yılında çıkan 1325 sayılı karar olmak üzere cinsel şiddet suçları hakkında bir dizi kararlar çıkarmıştır. Bu kararların en sonuncusu olan 2019 tarihli 2467 sayılı karar ise önceki kararları desteklemesinin yanı sıra cinsel şiddet suçları konusuna birtakım yenilikler getirmiştir.

2467 Kararı çatışmaların önlenmesi, çatışmalar sırasında ve sonrasında yapılması gerekenler, örgütlerin ve devletlerin bu konudaki görevleri gibi birçok konuya değinmektedir. Karar öncelikle Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformunu hatırlatarak kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın ortadan kaldırılmasına ilişkin taraf devletlerin yükümlülüklerini teyit ederken henüz kabul etmemiş devletleri de onaylamaya davet ediyor. Bunun yanı sıra karar devletlerin kendi topraklarında bulunan tüm kişilere uluslararası hukukun ve insan haklarının öngördüğü şekilde çatışmalar sırasında sivillerin korunmasının sağlanmasının devletlerin birincil sorumluluğu olduğunu ve bu bağlamda devletlerin sivillere karşı işlenen soykırım suçları, insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları konusunda kovuşturma ve yargılama yükümlülükleri olduğunu hatırlatmaktadır. Ayrıca karar yalnızca çok sınırlı sayıda cinsel şiddet failinin adalet önüne çıkarıldığını belirterek hesap verilebilirliğin ve yargı sürecinin önemini vurguluyor ve suçluların kovuşturulmasında, caydırıcılıkta ve önleyicilikte ulusal sorumluluğun merkezi konumda olduğunu kabul ediyor.

Birleşmiş Milletler’ in amaç ve ilkelerinin uluslararası barış ve güvenliğin sürdürülmesi çerçevesinde oluşması, cinsel şiddet suçlarını Güvenlik Konseyi’nin önemli problemlerinden biri haline getirmektedir. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri de 24 Mart 2019 tarihli raporunda silahlı çatışma durumunda özellikle kadınlar ve çocuklara karşı yapılan cinsel şiddetin ortadan kaldırılmasındaki yavaşlıktan derin endişe duyulduğunu belirtmiştir. Son yirmi yıldaki ilerlemelerin önemi kaydedilirken, gelinen noktada Kadın Barış ve Güvenlik gündeminin çok daha fazla uygulanmasına ihtiyaç olduğu ve kadınların yetersiz temsil edilmesinin endişe uyandırdığı vurgulanmıştır. Uluslararası barış ve güvenliğin sürdürülmesine ilişkin birçok resmi kurum ve kuruluşlardaki kadın temsil sayısının azlığı, barış ve güvenlik ile ilgili ulusal, bölgesel ve uluslararası kurumlarda kadınların üst düzey pozisyonlara yeteri kadar hakim olamaması, kadınların liderlik rolündeki destek eksikliği ile barış ve güvenlik konularında yeteri kadar finanse edilmemesi uluslararası barış ve güvenliğin dizayn edilmesini olumsuz etkilemektedir. Karar ayrıca kadınlar ve kız çocuklarının silahlı çatışmalar sırasında ve sonrasında özellikle hedef alındıklarını ve artan şiddet riski altında olduklarını belirterek ; cinsiyet eşitliğinin, kadınların politik, sosyal ve ekonomik konumlarının güçlendirilmesinin cinsel şiddetin önlenmesinde kritik önem taşıdığını belirtmektedir. Kadın, Barış ve Güvenlik ile ilgili önceki kararların da yansıttığı gibi çatışmaların önlenmesi ve toplumların yeniden inşa edilmesinde kadınların korunması ve barış birbirlerine bağlı olan kavramlardır ve birbirlerini güçlendirirler. Bu bağlamda kadın liderler ve kadın örgütler cinsel şiddeti önleme, çözme ve barış inşasında hayati bir öneme sahiptirler.

Cinsiyet temelli ayrımcı yasaların uygulanması, zararlı sosyal normlar, yapısal eşitsizlikler ve toplumsal cinsiyet rolleri sebebi ile toplumda kadınların ayrımcılığa uğraması, hayatta kalanlar için yeterli hizmetlerin sunulmaması gibi birçok sebep çerçevesinde çatışmaların önlenmesi, çözümü ve barışın bir parçası olarak cinsel şiddetin önlenmesinde cinsiyet eşitliğinin önemi de vurgulanmaktadır. Bu bağlamda karar, kadını marjinalleştiren bir toplumsal yapının, kadınlar ve kız çocuklarına uygulanan cinsel şiddetin sıklığını ve vahşiliğini arttırdığını da kabul etmektedir.

Bunlara ek olarak, 2467 Kararı cinsel şiddet suçlarının kültürel bir fenomen veya savaşın kaçınılmaz sonucu olduğu yönündeki algılara meydan okumaktadır. Sivil ve askeri liderlerin cinsel şiddeti önlemedeki önemlerini belirterek emir ve komuta zincirlerindeki davranışların geliştirilmesi konusunda açık emir verilmesinin yanı sıra verilen emrin ihlal edilmesinden sorumlu olunması için yaptırımların ve hesap verilecek kuruluşların oluşturulmasına da vurgu yapmaktadır. Ayrıca karar, dini ve siyasi liderler gibi toplumun şekillenmesinde inisiyatif alan kişiler de dahil olmak üzere ulusal ve yerel düzeydeki liderleri hayatta kalanların ve ailelerinin ötekileştirilmesini önlemek için aktif rol oynamaya ve bu ailelerin çocuklarının sosyal ve ekonomik yeniden entegrasyonun yanı sıra suçluların cezalandırılmasını desteklemelerini de teşvik etmektedir. Ayrıca çatışma sonrasında hayatta kalan merkezli bir yaklaşıma duyulan ihtiyacın farkında olarak cinsel şiddet mağdurlarının tıbbi, psikolojik ve sosyal yardım gibi hizmetlere ayrımcılık yapılmadan erişim sağlama ihtiyaçları da kabul edilmektedir. Mağdurlar, cinsel şiddetin bir hedef veya ideolojinin bir parçası olabileceği göz önünde bulundurularak ulusal yardım ve tazminat programlarından da faydalanmalıdırlar.

2467 Kararı diğer kararlardan farklı olarak kadınların ve kız çocuklarının yanı sıra erkekler ve erkek çocuklarının da cinsel şiddetin hedefi olduğunu kabul edilmiştir. Birleşmiş Milletler bu çerçevede üye devletleri erkekleri ve erkek çocuklarını da kapsayacak uygun politikalar üretmeye davet eder. Mağdur kadınlar ve kız çocukları gibi mağdur erkekler ve erkek çocuklarının da sağlık hizmetlerinden, psikolojik yardımlardan, güvenli barınma desteklerinden ve diğer hizmetlerden faydalanmasının yanında sosyokültürel damgadan kurtulmaları ve hayata adapte olabilmeleri için rehabilitasyon süreçlerine dahil olmalarının önemi vurgulanmaktadır. Ayrıca karar cinsel şiddet suçlarının izlenmesi, analiz edilmesi ve raporlanması sürecine erkekler ve erkek çocuklarını da dahil edecek şekilde tüm topluluklara yönelik ve daha tutarlı şekilde odaklanılmasını da talep etmektedir.